In week 21 was het vijf jaar geleden dat Paus Franciscus zijn encycliek Laudato Si’ heeft rondgestuurd. De Paus heeft opgeroepen om stil te staan bij dit belangrijk schrijven.
Als pastores maken we daarom in deze week iedere dag een overweging vanuit thema’s uit Laudato Si’ en het Zonnelied van Franciscus.
De vrijdagoverweging van 22 mei 2020 staat bovenaan, de overwegingen op de andere dagen van de week staan eronder.
Overweging voor vrijdag
DE SCHREEUW VAN DE ARMEN – LAUDATO SI´
Kom, Heilige Geest,
vervul ons hart met uw goedheid en genade,
ontsteek het vuur van Uw liefde in ons.
God van liefde, we bidden U dat onze liefde voor U mag groeien,
zodat wij recht doen en ons laten raken
door de schreeuw van de armen
en met eerbied en zorg omgaan met uw schepping.
Door Christus, onze Heer.
Amen
De Konferentie Nederlandse religieuzen heeft een noveengebed verzorgd voor deze week van Laudato si´ (zie bijvoorbeeld website www.bisdomgl.nl) Elke dag begint met het bovenstaande gebed, waarin we onder andere bidden om ons te laten raken door de schreeuw van de armen. Wat is die schreeuw van de armen? Horen we die vandaag nog?
In de encycliek Laudato si´ wordt herhaaldelijk gesteld dat de armsten het meest te lijden hebben door het grote beroep dat de rijkste landen van de wereld doen op de natuurlijke hulpbronnen en de druk die de westerse levenswijze legt op het klimaat. Diezelfde kwetsbaarheid zien we ook in deze weken. Het coronavirus is hier in ons land al erg ingrijpend maar voor vele mensen in de armste landen zorgt het voor een acuut probleem om in het levensonderhoud te voorzien.
Misschien weet u het nog hoe in India besloten werd tot een lockdown. De straten, de treinstations, de bushaltes bevolkten zich met miljoenen mensen die weg probeerden te komen uit de grote steden omdat ze op het platteland en bij hun familie wat meer kans hadden om te overleven. Met het stoppen van hun werk verloren ze hun inkomen en waren ze tot honger veroordeeld. Wat is erger, vroeg een man zich af in de straten van Mumbai: Deze week sterven van de honger en beschermd zijn tegen het virus of risico lopen om ziek te worden maar in ieder geval nog kunnen werken en eten?
Zo legt deze pandemie bloot hoe kwetsbaar en broos het leven is van het armste deel van de wereldbevolking. Ook in ons land komen mensen in de problemen door het verlies van werk, maar gelukkig is er een goed sociaal systeem dat mensen bijstaat en zijn er daarnaast organisaties als het Rode Kruis, de Caritas van de katholieke kerk en de protestantse diaconieën die mensen tot steun zijn bij acute problemen in het levensonderhoud. Maar ook in ons land komen de meest kwetsbare mensen het eerst in de problemen. In de armste landen zorgt het virus voor grote rijen bij de voedseluitdeling en is het maar de vraag of er nog eten is als jij aan de beurt bent. Ook als je niet ziek wordt is de situatie levensbedreigend.
Ik hoop dat we ons verbonden blijven voelen met elkaar. We zijn broeders en zusters van elkaar, waar ter wereld we ook wonen. En allemaal samen dragen we zorg voor die ene aarde die ons is toevertrouwd. Dat vraagt om een rechtvaardige verdeling van de rijkdommen die de schepping ons biedt en een rechtvaardige verdeling van de lasten die een niet duurzaam gebruik van de aarde veroorzaken. In de eerste brief van Johannes staat het zo treffend: “Hoe kan de goddelijke liefde blijven in een mens die geld genoeg heeft, en toch zijn hart sluit voor de nood van zijn broeder? Kinderen, wij moeten niet liefhebben met woorden en leuzen, maar met daden die waarachtig zijn.”
Ik wens ons allen veel liefde toe.
Pastor Lysbeth Minnema
Overweging voor donderdag, Hemelvaartsdag
VUUR DELEN
‘Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door broeder vuur,
door wie Gij voor ons de nacht verlicht.
En hij is mooi en vrolijk, stoer en sterk.’
Als voorganger moet ik bij vuur altijd denken aan de Paaswake. Dit jaar werd Pasen in bijzondere omstandigheden gevierd. Er was geen kerk vol mensen, die elkaar het licht doorgaven en zo van ‘Gods tempel’ een vriendelijke vuurzee maakten.
Als er één punt werd gemist in de paaswake van 2020 dan was het het ontbreken van zo’n mooie lichtritus vol betekenis. Zo beleefde ik de Paaswake van dit jaar als een slap aftreksel van wat het gewoonlijk is. Toch is het vuur ontstoken en gezegend. Ook voor 2020 is het Licht van Christus in de wereld gekomen.
Had Sint Franciscus het vuur in de kerk in gedachten toen hij het Zonnelied schreef? Hij zal eerder het haardvuur voor ogen gehad hebben en de vuren die de nacht verlichten en verwarmen. Deze vormen van vuur vallen zeker onder het vriendelijke en vrolijke vuur.
We weten allemaal dat we brandstof nodig hebben om vuren te kunnen ontsteken. In de loop der eeuwen is menig bos gekapt om vuren en ovens brandend te houden. Ik heb eens gehoord dat de Sahara ontstaan is in de Romeinse tijd. De huizen en systemen van de Romeinen vergden veel houtkap. Uit Noord-Afrika haalde men het benodigde hout, zonder nieuwe bomen aan te planten. De aarde verschraalde tot een dorre vlakte. Alleen een woestijn bleef over.
Zeker in eeuwen van economische voorspoed zijn ontwikkelingen als deze doorgegaan.
Als we naar onze huidige wereld kijken dan wordt er nog steeds veel verstookt. We hoeven alleen maar aan de verbrandingsmotor van onze auto’s te denken. Er zijn in de afgelopen anderhalve eeuw zoveel uitlaatgassen in de atmosfeer uitgestoten, dat het aanschijn van de aarde erdoor veranderd is. De temperatuur stijgt, de aarde is aan het opwarmen. We merken het aan de kracht van de zon en de zachte winters. De zeespiegel stijgt. Arme landen met laaggelegen kustgebieden hebben er het eerst mee te maken. Ook nu zijn de armen de eersten die de gevolgen merken. Niet voor niets noemt de Paus de armen voortdurend in zijn brief Laudato Si’.
De situatie van de armen laat ons zien dat er fundamenteel iets moet veranderen. Zowaar niet eenvoudig! De Paus schrijft over het verwezenlijken van een verzoening met de schepping. Erkennen hoe wij de schepping van God beschadigen met onze handelingen en ons onvermogen tot handelen. Ons hart moet veranderen. Een persoonlijke verzoening is niet voldoende. Er zal gezamenlijk, wereldwijd, veel moeten veranderen.
Op een nieuwe manier zullen we ons moeten gaan verhouden met de energiebronnen van de wereld. Na het ‘paasvuur’ komt het ‘pinkstervuur’. Dat het vuur van de Geest ons mag helpen om met nieuwe ogen te gaan handelen en kijken naar de Schepping.
B. van der Wal pr.
Overweging voor woensdag
SCHONE LUCHT
“Wees geprezen, mijn Heer, door broeder wind en door de lucht, bewolkt of helder, en ieder jaargetijde, door wie Gij uw schepselen leven geeft.” (zonnelied Sint Franciscus)
Zondagmiddag liep ik ten zuiden van Leeuwarden door de velden met mijn hoofd in de wind, met lange coronaharen die wapperden rond mijn gezicht en met de zon op mijn neus. Ik genoot. Een stevige wind waait letterlijk alle sombere gedachten uit je hoofd. Het zorgt voor ruimte om de luchten te zien, met de grote wolken die langsdrijven en de afwisseling van zon en schaduw. Lucht en wind zetten alles in beweging: de bloemen langs het water, de bladeren aan de bomen en het water in de vaart. Ik voelde een diepe vreugde om alles wat we zomaar gratis gekregen hebben van onze lieve Heer.
Psalm 104 bezingt het zo mooi: “Als U uw gelaat verbergt, vergaan zij van schrik, ontneemt U hun de adem, dan snakken ze naar lucht en keren tot stof terug. Maar geeft U uw adem, dan worden zij herschapen. U maakt de aarde weer helemaal nieuw.”
In deze tijd horen we steeds meer ervaringen van mensen die ziek werden van het coronavirus en weer zijn opgeknapt. Ze vertellen vaak hoe angstig het was om niet voldoende lucht te krijgen. Ze snakten naar adem en stonden doodsangsten uit. Dat is de grootste vreugde nu ze weer zijn opgeknapt, dat er weer adem is en nieuw leven. Ze hebben letterlijk het leven teruggekregen.
We horen ook zorgen over hoe de luchtkwaliteit het ziekteverloop kan beïnvloeden. In gebieden waar de luchtkwaliteit normaalgesproken slecht is door zware industrie, grote autowegen en intensieve veehouderij schijnen veel meer mensen opgenomen te zijn in het ziekenhuis en hadden meer mensen ernstige klachten. Natuurlijk moet nog onderzocht worden hoe dat precies komt. Duidelijk is wel dat wij, mensen, schone lucht nodig hebben om goed te leven. We leven van de lucht, elke ademtocht maakt ons dat duidelijk.
Paus Franciscus nodigt ons in zijn encycliek ´Laudato si´ uit tot vreugde om alles wat geschapen is. Als we God kunnen danken voor de adem van het leven, nemen we ook verantwoordelijkheid om te werken aan een goede luchtkwaliteit. Er zijn heldere kaarten gemaakt om aan te geven hoe schoon onze lucht is nu de hele wereld tot stilstand is gekomen de afgelopen maanden. Het verschil met de eerdere kaarten is enorm. Mensen merken het ook aan den lijve. In grote steden als Milaan en Peking was het regelmatig onmogelijk om te fietsen in de stad door de grote hoeveelheden smog. Je kreeg niet genoeg lucht voor je longen. Nu hopen ze het fietsen te bevorderen en willen ze mensen aanmoedigen de auto zoveel mogelijk te laten staan, zodat de lucht niet meer zo vervuild raakt als eerder. Vanuit de Indiase hoofdstad New Delhi konden ze voor het eerst in jaren weer de schoonheid zien van de witte bergtoppen van de Himalaya die aan de horizon verschenen. Mensen waren al vergeten dat dit het eigenlijke uitzicht hoorde te zijn vanuit de stad, zolang was het geleden dat de lucht zo schoon was.
Laat dus de wind door uw haren waaien, geniet van de prachtige wolkenluchten en besef dat elke nieuwe ademhaling uw lucht en leven geeft!
Pastor Lysbeth Minnema
Overweging voor dinsdag
LAUDATO SI’ EN DE ZORG OM DE AARDE
Paus Franciscus zegt in Laudato si’ het volgende over de aarde:
De heilige Franciscus herinnert ons eraan dat de aarde, ons gemeenschappelijke huis, “als een zuster is met wie we ons leven delen en een fijne moeder die haar armen opent om ons te omhelzen”. Wij zelf “zijn stof van de aarde (vgl. Gen 2:7); ons lichaam zelf is samengesteld uit elementen van de aarde, en voedt ons”. “Deze zuster huilt omwille van de schade die we haar hebben toegebracht door ons onverantwoord gebruik en misbruik van de goederen die God haar geschonken heeft”.
Vaak hebben we niet eens in de gaten hoe onze levensstijl de aarde misbruikt. Daarom bracht paus Franciscus het document Laudato si’ de wereld in en stelde hij voor om hierover in dialoog te gaan met elkaar. Deze week roept de paus ons op er weer bij stil te staan.
De kern van Laudato si’ vormt de vraag: “Wat voor wereld willen we achterlaten aan wie na ons komen, aan kinderen die nu opgroeien?” Dit leidt ertoe onszelf af te vragen wat de betekenis is van het bestaan en welke waarden de grondslag vormen van het sociale leven: “Wat is het doel van ons leven in deze wereld? Waarom zijn we hier? Wat is de bestemming van ons werk en al onze inspanningen? Wat heeft de aarde van ons nodig?”
Het verhaal van de schepping is de sleutel om na te denken over deze vragen. Het scheppingsverhaal vertelt van de verbondenheid tussen menselijke wezens en andere schepselen en hoe zonde het evenwicht verbreekt van de schepping in zijn totaliteit. Deze verhalen “geven aan dat het menselijk bestaan gebaseerd is op drie fundamentele en nauw met elkaar verbonden verhoudingen: met God, met onze naaste en met de aarde zelf. Volgens de Bijbel zijn deze drie vitale “verhoudingen verbroken, niet alleen buiten ons maar ook binnen onszelf. Deze breuk is de zonde.”
Hoe kan er weer heelheid komen? Het gaat om een omgaan met de aarde “met aandacht voor de eigen plaats van de mens in deze wereld en voor zijn relaties met de omringende wereld.” De mens en de natuur staan niet los van elkaar, en de natuur is ook niet slechts de woonruimte van de mens. We moeten als mensen samen zoeken naar oplossingen die rekening houden met de eigenheid van de natuur en met de onderlinge verhoudingen tussen mensen. Waarbij vrede en gerechtigheid leidend zijn.
Kortom, de paus vraagt alle mensen na te denken over een andere omgang met de aarde, waarbij rekening wordt gehouden met alles en iedereen: God, mens en natuur en milieu. Dat dat niet eenvoudig is weet de paus ook:
“In bepaalde discussies over milieukwesties is het moeilijk om tot een brede overeenstemming te komen. Nogmaals herhaal ik dat de Kerk niet de pretentie heeft om wetenschappelijke kwesties te beoordelen of om aan politiek te doen. Maar ik roep op tot een eerlijk en transparant debat, opdat het algemene welzijn niet geschaad wordt door privébelangen of ideologieën”. Aldus de paus.
In deze tijd van corona zijn we beperkt in onze sociale ontmoetingen. Toch nodigt het pastoraal team u uit om met elkaar in gesprek te gaan over het bovenstaande, waarbij de vetgedrukte vragen uit de tekst een richtlijn kunnen zijn. Wat zou uw eerste stap kunnen zijn in een andere omgang met de aarde?
Pastor Germa Kamsma-Kunst
Overweging voor maandag
VIJF JAAR LAUDATO SI’
‘Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door zuster water,
die heel nuttig is en nederig en kostbaar en kuis’
Dit is een vers uit het beroemde Zonnelied van Franciscus. Het is verreweg de bekendste tekst van de grote heilige uit het Italiaanse Assisi. Hij stond aan het begin van een nieuwe beweging in de Kerk van de 12e eeuw. Nadruk kwam te liggen op een evangelisch leven zonder bezit en in zelfgekozen armoede.
Ook voor Katholieken staat de bijbel op nummer één. Niets kan Gods Woord vervangen. Maar, er zijn ook teksten uit de geschiedenis van de Kerk belangrijk. Het Zonnelied hoort er zeker bij, en niet alleen voor de Katholieken!
De huidige bisschop van Rome heeft de naam van Sint Franciscus aangenomen. En daar is het niet bij gebleven. Hij laat zich sterk door Sint Franciscus inspireren.
De brief van Paus Franciscus over de schepping, over het milieu, heeft de titel van het Zonnelied meegekregen: ‘Laudato Si’, in het Nederlands: ‘Geloofd zijt Gij’.
Pausen schrijven en preken veel. Dat geldt zeker voor de huidige Paus: alle dagen is hij op internet te zien, terwijl hij de Eucharistie viert en mensen over heel de wereld steunt in deze tijd van corona.
De brief ‘Laudato Si’ verscheen vijf jaar geleden. De Paus vindt de brief heel belangrijk. Deze week is er daarom speciale aandacht voor.
De brief, een encycliek, is niet zomaar een schrijven over de schepping, over ecologie, over het milieu. Het is breder: het gaat over de zorg voor het gemeenschappelijk huis. In dat huis moet aandacht zijn voor de armen. Als een rode draad loopt deze gedachte door het document.
‘Geloofd zijt Gij, mijn Heer, door zuster water, die heel nuttig is en nederig en kostbaar en kuis’
De Paus schrijft onder andere over de rol van het water. Over de vervuiling van het water in meren en rivieren, over de ‘plastic soup’ in de oceanen. En: hij betrekt meteen de armen erbij: zij kunnen als eersten niet aan kostbaar schoon water komen. In menig land wordt schoon water iets voor de rijken, en niet iets voor iedereen, voor ons gemeenschappelijk huis.
De Paus laat zo zien, dat we de ecologische crisis, niet los moeten maken van de zorg voor de mens. Het hele gemeenschappelijk huis moet bewoonbaar blijven, of weer bewoonbaar gemaakt worden.
Dat geldt voor de steden die steeds maar drukker worden. Dat geldt voor het platteland. Ook het platteland moet bewoonbaar blijven: mensen en hun bedrijven en banen, moeten er een bestaan kunnen vinden. Ook dat hoort bij ‘Laudato Si’.
Het Zonnelied is een lofzang op de elementen van de Schepping: het vuur, het licht, de wind, het water, de planten, de grond van de aarde. Alles is kostbaar als is het je eigen zoon of dochter. Het geeft aan dat de vruchten van de aarde, de opbrengsten van het vee, en het werk van de mensen kostbaar is. Eten dus, is kostbaar: wat is het ons als maatschappij waard? Het is duidelijk dat de prijs omhoog moet.
Na de elementen komt de mens zelf aan de beurt. Franciscus, de heilige, maar ook Paus Franciscus, gebruiken dan stevige taal.
Het gaat over het afleggen van verantwoording, over vergeving, maar ook over dankbaarheid en leven in verbondenheid met de Heer.
Mogen wij, geïnspireerd door Gods Woord en door de grote voorbeelden uit het christendom, steeds opnieuw zien hoe wij kunnen leven en werken in ons gemeenschappelijk huis.
(Friese versie is als overweging uitgesproken in het radioprogramma ‘Prelude’ van Omrop Fryslân op zondag 17 mei 2020 op 53.51 min. afspeeltijd)
Groeten,
B. van der Wal pr.
